د ۲۰۲۵ نوامبر ۲۵ مه
د افغانانو د تفکر اتاق – د سیپیک، طالبانو، BLA او پاکستان په محور د بحث د پای وینا
محترمو علمي دوستانو، درنو استادانو، شنونکو او ټولو ګډونوالو!
سلامونه او نیکې هیلې.
نننی بحث زموږ د اتاق لپاره یوازې یو فکري مجلس نه و؛ بلکې د افغانستان د پیچلي جیوپولیتیک په هکله د حقیقتپالنې، ملي واقعبینۍ او مسؤل تحلیل یوه ګډه هڅه وه. ستاسو د هر یوه د نظرونو څخه مننه کوم چې دا مجلس یې بډایه کړ.
د پای وینا په توګه غواړم د نن غونډې څلور اصلي محورونه په لنډ ډول وارزو، او پنځم محور – «افغانستان څنګه له بحرانه فرصت جوړ کړي» – د ټولو د جمعبندۍ په توګه وړاندې کوم:
۱. لومړی محور: د طالبانو او پاکستان د اړیکو د ماهیت ارزونه
په بحث کې څرګنده شوه چې د طالبانو او پاکستان اړیکې نور د «پخوا په څېر یو اړخیزې» نه دي.
موږ درې مهم عوامل یاد کړل:
۱. د طالبانو خپلواک دریځ که څه هم محدود دی، خو بدلون په کې راغلی؛
۲. د پاکستان دننه بېثباتي او د پوځ – ملکي اړیکو کړکېچ موندلی؛
۳. د استخباراتي ستراتیژیو تضاد شته، په ځانګړي ډول د TTP او BLA په مسئله کې.
ارزونه:
موږ په دې محور کې یوې نوې معادلې ته ورسېدو: د طالبانو او پاکستان اړیکې د انحصار له مرحلې وتلې او د متقابل فشار په مرحله بدلې شوي.
۲. دوهم محور: CPEC او د افغانستان موقعیت
بحثونه دې پایلې ته ورسېدل چې افغانستان د CPEC په اړه دوه انتخابه لري:
یا به د نورو د سیالیو تابع پاتې شي، یا به د خپل جیوپولیتیک موقعیت څخه فعالانه ګټه واخلي.
ارزونه:
افغانستان که د کریدور د هر ډول ادغام لپاره واضح ملي شرطونه تعریف نه کړي، فرصت په خطر بدلېږي. که شرایط تعریف کړي، خطر په فرصت بدلېږي.
۳. درېیم محور: BLA، TTP او سیمهیز امنیت
ګډونوالو وښوده چې BLA د پاکستان د داخلي کړکېچ یوه نښه ده، نه د افغانستان د سیاست محصول.
همدارنګه څرګنده شوه چې TTP او BLA دواړه د پاکستان د «دوه ګونې لوبې» د پالیسۍ پایله ده.
ارزونه:
افغانستان باید د نورو د ستونزو د انتقال میدان نه شي، او دا یوازې د متقابل امنیتي درناوي په تګلارې نیولو ممکن کیږي.
۴. څلورم محور: د سیمې – خصوصاً چین، ایران، منځنۍ آسیا – نوې تمایلات
بحث وښوده چې سیمه د یو ستر تحول په درشل کې ده:
• چین د «ژور نفوذ» پر ځای د «محدود حضور» سیاست غوره کړی؛
• ایران د فشار او انعطاف ترمنځ نهادینه سیاست تعقیبوي؛
• منځنۍ آسیا د ثبات په لټه کې ده، نه د لاسوهنې.
ارزونه:
سیمه یو نوی توازن غواړي، او افغانستان کولای شي دې توازن کې د شریک په توګه رول ولري نه د قربانۍ په رول کې.
۵. وروستی او تر ټولو مهم محور: افغانستان څنګه له بحران څخه فرصت جوړ کړي؟
محترمو دوستانو!
د نن ورځې ټول بحثونه که یو ځای شي، نتیجه یې دا ده:
افغانستان هغه وخت له بحران څخه فرصت جوړوي چې د سیمهیزې لوبې «میدان» پاتې نه شي، بلکې خپله «قاعده» او «هویت» ولري.
د دې لپاره درې بنسټیز شرطونه شته:
الف) ملي اجماع، د ټولو افغانانو ګډ دریځ
دې بحث کې څرګنده شوه چې د افغانستان داخلي ګډوډې تر ټولو خطرناک بحران دی.
خو همدا بحران یو فرصت هم دی—
فرصت د نوي ملي جوړښت، د نوې ملي حافظې او د ګډو ملي ارزښتونو د بیا راژوندي کولو لپاره.
دا ملي اجماع باید داسې وي چې:
• له جغرافیا هاخوا
• له قوم او حزب هاخوا
• له حاکمیت او اپوزېسیون هاخوا
د افغانستان د بقا، هویت، او د ۵ لسیزو د جګړې د پای ته رسیدو ارزښتونه خوندي کړي.
ب) اقتصادي خپلواکي او د جیوپولیتیک بدلېدونکې معادله
افغانستان د بحراني وضعیت سره-سره درې ستر فرصتونه لري:
۱. تر ټولو لنډه تجارتي لاره د منځنۍ آسیا – جنوبي آسیا ترمنځ جوړوي؛
۲. د سیمې انرژۍ لاینونه، ترانزیټ او کانونه په خپله ګټه کاروي؛
۳. د نړۍ هغه موقعیت خپلوي چې کار یې تل نړیوالو ته اړین وي.
خو شرط یې دادی:
اقتصادي پالیسي باید د افغان ملت په ګټه تعریف شي، نه د نورو د استخباراتو په ګټه.
ج) د سیمهیز سیاست نوې تګلاره – نه انزوا، نه تابعیت
افغانستان یوازې دوه انتخابه نه لري:
نه پاکستان ته تسلیمېدل، نه د نړۍ د انزوا ښکار کېدل.
افغانستان یو درېیم انتخاب هم لري:
مستقل، متوازن، او د ملي ګټو پر محور ولاړ سیاست.
دا هغه نقطه ده چې نننۍ غونډه پرې اتفاق لري.
د پاي پیغام
محترمو ګډونوالو!
که د نن ورځې خبرې په یوه جمله خلاصه کړو، نو هغه داسې ده:
افغانستان د سیمې د نفاق قرباني نه، بلکې د سیمې د اړیکو نوی محور کېدای شي—خو یوازې هغه وخت چې موږ د ګډ فکر، ګډې حافظې او ګډې ملي ارادې په لور ګام پورته کړو.
ننني مجلس موږ ته راوښوده چې:
موږ په بحران کې بند پاتې نه یو؛
موږ د بحران په منځ کې د فرصتونو د جوړولو قدرت لرو.
موږ ټول سره یو ګډ مسؤلیت لرو—
افغانستان د بهرنیو لوبو له سیوري نه د یو ملي، خپلواک، عزتمند راتلونکي پر لور راوباسو.
له ټولو درنو دوستانو، استادانو او تحلیلګرو د زړه له تله مننه.
ستاسو نظرونه د افغانستان د نوي فکري افق او زموږ د تفکر د اتاق برخه ده.
په درنښت
سکرتریت